Tvrđava Kastel

Jedan od simbola Banja Luke je tvrđava Kastel, koja se nalazi u centru grada, na levoj obali reke Vrbas. U okviru ove tvrđave pronađeni su ostaci neolitskog naselja, koje ujedno predstavlja najstarije otkriveno naselje na području Banja Luke. Arheološka otkrića takođe ukazuju da se tu nalazilo rimsko naselje Castra, kao i slovensko naselje iz ranog srednjeg veka. Izgradnju samog Kastela započeo je Ferhad paša Sokolović krajem XV veka, izgradnjom tophane, a nekoliko godina kasnije izgrađene su kule i nastalo je utvrđenje. Ovu tvrđavu i danas okružuju kamene zidine što svedoči o tome da je ona dugi niz godina služila kao vojno utvrđenje. U unutrašnjosti tvrđave postoji pozornica, u kojoj se preko leta održavaju koncerti, pozorišne predstave i druge manifestacije. Tu se nalazi i Zavod za zaštitu kulturnog i prirodnog nasleđa Republike Srpske, restoran nacionalne kuhinje i igralište za decu.

U neposrednoj blizini Kastela i džamije Ferhadije, nalazi se Safikadin grob - spomenik za koji je vezana legenda o zabranjenoj ljubavi iz XVI veka između Banjalučanke Safikade i austrougarskog vojnika Omera. Postoje dve varijante ove legende. Po jednoj, romantičnijoj verziji, Safikada se, nakon vesti o pogibiji svog dragog, obučena u venčanicu bacila ispred topa na tvrđavi Kastel i na mestu gde ju je topovsko đule odbacilo izgrađen je spomenik. Druga priča kaže da ju je ubio austrougarski vojnik nakon što se nije povinovala naredbi da stane. Iako nema pisanih dokumenata da je Safikada zaista sahranjena na mestu gde se danas nalazi kamena ploča - Safikadin grob, utvrđeno je da ispod spomenika postoji ljudski kostur. Meštani Banja Luke i danas donose cveće i pale sveće na tom mestu. Ovaj spomenik se, nakon rekonstrukcije, 1987. godine, nalazi pod zaštitom države.

U tvrđavi Kastel se održavaju brojne manifestacije, među kojima najdužu tradiciju ima muzički festival Kastel Rock Fest, koji se održava svake godine u junu. Prvi festival je održan 2003. godine pod nazivom Mjesec muzike. Taj naziv je zadržan sve do 2011. godine, kada festival dobija svoj sadašnji naziv Kastel Rock Fest sa idejom promocije tvrđave Kastel kao simbola Banja Luke i naglašavanja vrstu muzike koju ovaj festival promoviše. Festival traje dva dana i na njemu nastupaju bendovi iz različitih zemalja sveta. U tvrđavi Kastel se takođe jedom godišnje, u drugoj polovini jula održava Međunarodni filmski festival Kratkofil, koji se paralelno odvija i u Domu omladine. Prvi put je održan 2007. godine. Na ovom festivalu se prikazuju kratki filmovi raznovrsnih žanrova, koji dolaze iz različitih svetskih produkcija. Svake godine se Grand prix dodeljuje filmu, koji je po odluci stručnog žirija proglašen za najbolji. Na festivalu postoji program Fokus u okviru kojeg se publici predstavlja zemlja dobitnika nagrade sa prethodnog festivala i to ne samo kroz kinematografiju, već i kroz kulturno-umetničko stvaralaštvo i tradiciju.