Vrnjačka banja

Od moje prve posete Vrnjačkoj banji, koja mi je u maglovitom sećanju, jer sam tada imala samo 6 godina, Vrnjačka banja se značajno promenila. Iz godine u godinu ovo naše najpoznatije i najveće banjsko lečilište dobija sve više sadržaja i poprima sve moderniji izgled. Ne znam ni sama koliko sam puta bila u Vrnjačkoj banji ali znam da sam skoro svaki put primetila neku novinu. Grade se novi hoteli, restorani, bazeni, spa centri, etno kompleksi. Šetalište je sve sređenije sa bogatom ponudom domaćih proizvoda i suvenira, a i sve je više turista u banji, među kojima je dosta stranaca.

Ono što se ne menja jeste bogatstvo lekovitih izvora, kao i priroda kojom je Vrnjačka banja okružena. Na osnovu arheoloških nalazišta, ustanovljeno je da je u Vrnjačkoj Banji postojalo lečilište još u doba Rimljana. Međutim, tek 1868. godina se smatra pravim početkom razvoja banje, kada je formirano Osnovatelno fundatorsko društvo kiselo-vruće vode u Vrnjcima. To je bila prva turistička organizacija na Balkanu. Ubrzo je počela izgradnja banjskih kupatila, a narednih godina su polako počeli da niču prvi ugostiteljski objekti, vile i pansioni.

Danas se u Vrnjačkoj banji zna za 7 lekovitih izvora. Mineralna lekovita voda i blato koriste se za lečenje širokog spektra oboljenja, kao što su: bolesti jednjaka, želuca, mokraćnih kanala, bubrega, upala jetre i žučnih kanala, poremećaji u varenju, anemija, dijabetes, kardiovaskularne bolesti, reumatske i ginekološke bolesti.

Prvi otkriveni izvor mineralne vode je Topli mineralni izvor, tzv. Topla voda, koji je smešten u centru banje. Kao što mu ime govori, voda sa ovog izvora je topla i njena temperatura iznosi 36.5°C. To je izvor najtoplije vode od svih izvora u Vrnjačkoj banji. Sudeći po arheološkim iskopinama, ovaj izvor je postojao još u praistoriji. Izvori Snežnik i Slatina otkriveni su krajem 19. veka. Snežnik se nalazi u neposrednoj blizini Vrnjačke reke. Temperatura vode ovog izvora je 17°C. Izvor Slatina je smešten u zoni Lipovačke reke i ima još nižu temperaturu vode - oko 14°C. Izvor Jezero se nalazi sa leve strane Vrnjačke reke, između izvora Snežnik i Slatina, pored malog jezera, odakle potiče njegov naziv. Temperatura vode sa ovog izvora je 27°C. Ova četiri izvora (Topla voda, Snežnik, Slatina i Jezero) koriste se u terapijama.

Osim njih u Vrnjačkoj banji i okolini su poznata još tri izvora mineralnih voda: Beli izvor, Borjak i Vrnjačko vrelo. Ta tri izvora su „najmlađa“, tj. najkasnije su otkriveni. Beli izvor i Borjak pronađeni su tek 1992. godine. Beli Izvor se nalazi kod ušća Lipovačkog potoka u Lipovačku reku. Mineralna voda ovog izvora ima temperaturu 29.5°C. Borjak je 700 m udaljen od Snežnika i predstavlja izvor vode čija je temperatura 17°C. Najmlađi izvor u Vrnjačkoj Banji je Vrnjačko vrelo, koji je pronađen 1999. godine. Nalazi se na pola puta između Kraljeva i Kruševca i iz njega izvire voda temperature 18.7°C. Vode sa izvora Topla voda i Vrnjačko vrelo koriste se kao flaširane vode za piće.

Neosporno je da se turistička organizacija u Vrnjačkoj banji trudi da posetiocima pruži što više sadržaja. Na šetalištu se nalazi čuvena maskota Gočko, pored koje je obavezno fotografisanje :) i jedan od najpoznatijih mostova u Srbiji - most ljubavi, gde zaljubljeni parovi vezuju katance na kojima ispisuju svoja imena i time simbolično zaključavaju svoju ljubav, a ključ bacaju u reku.

Popularnosti Vrnjačke banje dosta doprinose manifestacije, od kojih neke tradicionalno privlače veliki broj turista iz zemlje i inostranstva. Iako u Vrnjačkoj banji tokom cele godine ima nekih dešavanja, najposećeniji događaji se odigravaju preko leta. To su Vrnjački karneval i muzički festival LoveFest. Vrnjački karneval se održava polovinom jula, čime se na veseo i originalan način obeležava datum osnivanja prve turističke organizacije na Balkanu (14.7.1868.). Na brojnim izložbama, koncertima, pozorišnim predstavama, sportskim dešavanjima, a pre svega na velikoj karnevalskoj povorci u okviru Vrnjačkog karnevala, svake godine okupi se preko dvesta hiljada posetilaca iz zemlje i sveta. Ovaj karneval je i dobitnik nagrade „Turistički cvet“. Nešto kraću tradiciju ima muzički festival LoveFest, koji okuplja poznate domaće i strane izvođače i održava se početkom avgusta pored Vrnjačkog jezera. Ova manifestacija je za kratko vreme dostigla veliki broj posetilaca. Lovefest će ovog leta biti održan tradicionalni deseti put, od 4. do 6. avgusta.

Prirodne lepote Vrnjačke banje i njene okoline takođe privlače veliki broj turista. Blizina planine Goč, Vrnjačka reka, Japanski vrt, Vrnjački park i jezero čine ovu banju idealnim mestom za odmor i opuštanje.

Goč

Iznad Vrnjačke banje, a južno od Zapadne Morave, uzdiže se Goč. Ova pitoma planina pripada severnokopaoničkim planinama. Na njoj postoje brojni izvori rečica i potoka, koji se ulivaju u Zapadnu Moravu i Rasinu. Popularno izletište je veštačko jezero Gvozdac, a na Goču ima i ribnjaka sa gočkom pastrmkom. Goč je poznat i po vinogradima i malinjacima. Takođe je veoma pogodan za pčelarstvo. Osim toga, na njegovim padinama raste i različito lekovito bilje. Zato ne čudi što se u obližnjoj Vrnjačkoj banji uvek može pronaći kvalitetan med, kao i najraznovrsniji čajevi za svaku boljku.

Manje je poznato da je na širem području Goča zabeleženo čak 317 vrsta insekata, među kojima je 57 retkih i ugroženih vrsta, a od 129 vrsta ptica, koje obitavaju na Goču i okolini, mnoge imaju status od nacionalnog značaja. Među brojnim vrstama sisara koji nastanjuju ove predele, posebno je značajna vidra, koja je pod zaštitom države.

Moja prva sećanja na Goč vezana su za rekreativnu nastavu u četvrtom razredu osnovne škole, a na ovoj planini se i danas veoma ćesto organizuje boravak školaraca. Osim toga Goč je pogodan i za pripreme sportista, planinarenje, paraglajding, lov i ribolov. Nakon te rekreativne nastave u osnovnoj školi, na Goču sam bila još dva puta: na tradicionalnom okupljanju studenata saobraćajnih fakulteta iz regiona - Saobraćijadi i na organizovanom planinarskom izletu. Naravno, Goč sam najbolje upoznala na planinarenju ili su mi ta sećanja najsvežija :).

Goč je uglavnom obrastao bukovom i jelovom šumom. Najviše šume ima na istočnoj strani Goča, dok na zapadnim padinama preovlađuju goleti i kamenjar. Kroz šume i proplanke relativno lako se stiže do najvišeg vrha ove planine - Ljuktena, koji se nalazi na 1216 m nadmorske visine. Na Goču postoje staze koje nisu strogo planinarske već su namenjene za šetnju, a obeležene su različitim bojama. To su žuta, zelena, braon, plava i crvena staza. Ove staze su različitih uspona (od 100 m do 700 m) i dužina (od 5 km do 18.5 km). Za uživanje u zimskim sportovima postoji jedna takmičarska ski staza i nekoliko rekreativnih staza za skijanje i sankanje. Kada ste na Goču možete posetiti i Rimsko groblje, gde su sahranjivani Sasi, rudari iz vremena Nemanjića.

Manastir Studenica

Do jednog od najznačajnijih i najposećenijih srpskih manastira, Studenice, stiže se kroz živopisnu Ibarsku dolinu, a zatim sledi uspon na prelepu planinu i rezervat biosfere Goliju, gde je izgrađen ovaj manastir. Lepota prirodnog okruženja, u kojem je smešten manastir Studenica, posebno dolazi do izražaja u proleće, kada priroda nabuja. 

Arhitektonski, manastir Studenica pripada vizantijsko - raškoj školi. U srednjovekovnoj Srbiji Studenica je bila duhovni i kulturni centar. Danas iza zidina manastira Studenica postoje četiri crkve od nekadašnjih četrnaest. To su Bogorodičina crkva, Kraljeva crkva, koja je posvećena sv. Joakimu i Ani, crkva sv. Nikole i ostaci crkve sv. Jovana. U manastirskom kompleksu se takođe nalaze Savina trpezarija, kula, riznica i manastirski konaci.

Bogorodičinu crkvu u Studenici podigao je rodonačelnik dinastije Nemanjića, Stefan Nemanja, u poslednjim decenijama dvanaestog veka. Na ulazu u Bogorodičinu crkvu smešten je mermerni sarkofag Stefana Nemanje, čije su mošti prenete iz Hilandara 1207. godine, a pred oltarom se nalazi kivot Stefana Prvovenčanog. Kraljeva crkva je podignuta 1314. godine i manja je od Bogorodičine crkve jer kralj Milutin, koji ju je podigao, nije želeo da da ugrozi veličinu hrama Stefana Nemanje. Ktitor male kamene crkve sv. Nikole nije poznat niti se zna tačno vreme njenog nastanka ali na osnovu fresaka koje su sačuvane u ovoj crkvi, smatra se da je izgrađena početkom trinaestog veka.

Od 1986. godine, kada je proslavljeno osam vekova postojanja manastira Studenica, ovaj manastir postaje zakonom zaštićeni spomenik, koji se nalazi na listi svetske kulturne i prirodne baštine UNESCO-a.

Golija

Golija je pitoma šumovita planina, bogata livadama, pašnjacima i rečnim tokovima, od kojih su najveće reke Moravica i Studenica. Predeli ispresecani rečicama, slapovi i vodopadi koje one prave, za mene su najlepši delovi Golije. Golija je posebno prepoznatljiva po planinskom javoru, a na ovoj planini su najviše zastupljena bukova i smrčeva šuma. Od značajnijih biljnih vrsta tu se mogu naći i zelenika, pančićeva bedrenica i adamovićeva majčina dušica. 

Golija se prostire u obliku latiničnog slova S duž 32 km. Pretpostavlja se da je naziv dobila po svojoj veličini, tako što je od reči „golema“ izveden naziv Golija. To je najšumovitija i najviša planina jugozapadne Srbije, čiji se najviši vrh Jankov kamen nalazi na nadmorskoj visini od 1833 m. Za njega se vezuje narodno predanje, prema kojem su se dva pobratima, Rajko i Janko takmičili ko će pre da iznese veliki kamen na vrh Golije. Po ovom predanju je Rajko bio brži ali se kada se približavao vrhu spotakao i ispustio kamen, koji se otkotrljao do potoka, pa je taj potok nazvan Rajkovim potokom. Za razliku od Rajka, Janko se peo sporije ali je uspeo da iznese kamen do vrha Golije i taj najviši vrh ove planine je nazvan po njemu Jankov kamen. Malo niži vrhovi od Jankovog kamena su Crni vrh, na nadmorskoj visini 1795 m, Radulovac na 1785 m i Bojevo brdo na 1748 m nadmorske visine.

Od jula 2001. godine Park prirode Golija postaje zaštićeno prirodno dobro izuzetnog značaja, a iste godine je utvrđen rezervat biosfere Golija-Studenica, čije se granice neznatno razlikuju od parka prirode, sa međunarodno priznatim statusom, uvršćenim u UNESCO-ov program MAB. Ovaj rezervat je značajan ne samo po prirodnim karakteristikama, već i po kulturnim i duhovnim vrednostima, čije se tekovine vekovima čuvaju u jednom od najveličanstvenijih manastira u Srbiji, koji se nalazi upravo na Goliji - manastiru Studenica.

Maglič

Kada prolazite Ibarskom magistralom pažnju će vam sigurno privući tvrđava Maglič, koja se nalazi u podnožju planine Stolovi. Nije poznato kada je tačno izgrađen Maglič i o tome postoji nekoliko pretpostavki. Smatra se da je ovo utvrđenje podigao ili Stefan Prvovenčani početkom trinaestog veka ili njegov sin Stefan Uroš I sredinom trinaestog veka. Postoji i legenda po kojoj je ovu tvrđavu podigla supruga despota Đurđa Brankovića, koja je u narodu poznata kao Prokleta Jerina. U svakom slučaju, Maglič je izgrađen radi zaštite prilaza Ibarskoj dolini i odbrane manastira Žiče i Studenice. Prvi pisani podaci o tvrđavi Maglič pronađeni su u spisima arhiepiskopa Danila iz 1337. godine.

Danas je Maglič jedna od najbolje očuvanih srednjevekovnih tvrđava u Srbiji, što verovatno može zahvaliti nepristupačnom terenu na kojem je izgrađen. Postoje tvrdnje da je ovo utvrđenje dobilo naziv po magli kojom je često obavijen. Do Magliča se može stići samo peške, preko visećeg mosta, litica i strmih krivudavih staza, koje najviše liče na kozje. Najbolje je ići u planinarskim patikama, mada sam se ja na Maglič popela u papučama koje baš i nisu za takav teren ali izdržale su pentranje :).

U Maglič se može ući kroz dve kapije, a s jednog na drugi kraj tvrđave se dolazi drvenim stepenicama. Tvrđava se sastoji od osam kamenih kula, koje su povezane bedemima. Centralna kula Donžon, koja je najviša, kao i u ostalim srednjovekovnim utvrđenjima, koristila se kao osmatračnica. Ona ima oblik nepravilnog šestougla, dok ostale kule imaju kvadratne osnove. Unutar tvrđave su najznačajniji ostaci palate i crkve svetog Đorđa, zaštitnika utvrđenja. Iako je deo tvrđave Maglič rekonstruisan, potrebno je posvetiti mnogo više pažnje ovom vrednom utvrđenju sa ciljem očuvanja kulturne baštine i da bi u potpunosti mogao da se iskoristi njegov turistički potencijal.

Sa Magliča tradicionalno poslednje nedelje juna polazi najveselija povorka na vodama Srbije - Veseli spust, koja je važna ne samo zbog zabave već i zbog promovisanja prirodnih lepota i kulturno-istorijskog nasleđa ovog dela Srbije.